Solitaire bomen

Bijgewerkt: 2024-08-07T15:50:00+01:00

Solitaire bomen staan min of meer op zichzelf in het landschap en vallen vaak op door hun afmeting en vorm. In de meeste gevallen zijn ze bewust aangeplant als alleenstaande boom. Soms zijn het overblijfselen van verdwenen (pest)bosjes. In ieder geval betreft het vaak een imposante verschijning van eik, linde, beuk of fruitboom.

Solitaire bomen zijn de ziel in het landschap. Zij hebben vaak generaties mensen overleefd. Aan zo'n boom kleeft vaak een verhaal. Wie heeft die boom laten staan? Wat is er bij die boom gebeurt? Boeiende verhalen nog los van de enorme waarde die zo’n boom heeft gehad en nog gaat hebben voor de flora en fauna.

Solitaire bomen zijn meestal ontstaan uit landschapselementen waarin bewust is gekozen om de boom aan te planten of te laten staan. Dergelijke bomen zijn voor vee een welkome schuilgelegenheid tegen regen en felle zonneschijn. Een dergelijk doel bepaalt ook of er onderhoud nodig is. Vaak is het niet nodig. Het onderhoud ontstaat meestal als mensen of vee risico’s lopen op afbrekende of vallende takken of dat mensen of vee schade toebrengen aan de boom.

Ecologische waarden en potenties
Doordat de boom een cultuurhistorische waarde heeft wordt hij gespaard op momenten dat in de omgeving veel andere bomen worden weggehaald of afgezet. Daardoor is deze oude solitaire boom nogal eens het enige ‘oude hout’ in een gebied. Dat vergroot de ecologische waarde, want allerlei vogelsoorten hebben voor hun voedsel of voor nestgelegenheid een oude boom nodig. Doordat vooral eiken en linden gebruikt worden voor dit soort doeleinden is de natuurwaarde extra groot: het zijn inheemse bomen met een grote rijkdom aan bijbehorende organismen die zich gespecialiseerd hebben op het microklimaat van deze boomsoorten. Zo kunnen zich uitgebreide gemeenschappen van korstmossen op oude stammen bevinden.

Een solitaire boom kun je het best plaatsen op een markant punt in het landschap. Bijvoorbeeld bij perceelsgrenzen, overgangen tussen landschapstypen, midden in een weiland of akker of als markant element bij een boerderij.

Door vertrapping van de wortels, bodemverdichting en een concentratie van uitwerpselen hebben oudere bomen het nodige te lijden. Het is belangrijk ze te beschermen met een omrastering. Niet alleen vanwege de natuurwaarde, maar ook vanwege de betekenis van deze bomen voor de cultuurhistorie.

Beheer
Beheer van de solitaire boom bestaat vaak uit het beschermen tegen invloeden zoals verkeer, mensen en vee. Dat is veel minder intensief als je bij de selectie van de standplaats voldoende ruimte reserveert om de boom te laten groeien! Echter zijn er diverse factoren die maken dat een solitaire boom zich niet ontwikkeld als een boom. Dan helpt het om de boom richting te geven door snoeien. Naast het snoeien is de boomvorm van de soort essentieel voor het eindbeeld. De hoofdlijn is snoeien om de hoogte bereiken en snoeien om de kroon te vormen.

Om verticale groei te bevorderen kun je de zijtakken van onderaf verwijderen. Je boots daardoor de concurrentie van struiken en bomen in het bos na. Als het niet nodig is dan niet hoger als één derde van de boomhoogte. De stam van de boom wordt dikker en zal de relatief kleine wonden overgroeien.

Wees je bewust dat groei in de hoogte voor de boom zeker verloren gaat als er hoger gesnoeid wordt als de helft van de lengte van de boom. Beter is het dan een tak te veel laten zitten als één te weinig. Te hoog wegsnoeien van de onderste takken heeft als gevolg het stimuleren van concurrerende toppen en horizontale groei. De boom wordt breed en de zijtakken dik. Er ontstaat dan in het leven van de boom al heel vroeg een zware kroon. Een zware kroon betekent geen doorgaande stam en dikke zijtakken. Dikke zijtakken geven later grote snoeiwonden Het gevolg is veel onderhoud!

Beheer je bomen die wel te hoog zijn gesnoeid. Verwijder dan alleen met de top concurrerende takken. En kort eventueel sterke zijtakken tot max een derde in. Daardoor herstelt de lengte groei en kan de vorm bij nog niet volgroeide bomen terugkomen.

Beheer volgroeide bomen

  • Zoek een goede boomverzorger.
  • Leer mensen de herkomst van de solitaire boom. Particuliere eigenaren zien vaak het belang niet van een boom en dus ook niet van de boom met een verleden.
  • Voer regelmatig controles uit, kijk dan ook of er niet aan de bast gevreten wordt, en of koeien die beschutting zoeken onder de boom de oppervlakkige wortels niet stuktrappen.
    Vaak staat de volgroeide solitaire boom langs een weg, in een oprijlaan of bij een huis. Dan moet je geregeld inspecteren om te voorkomen dat er dode takken vallen. Let in droge zomers en na storm op de takoksels van zware zijtakken. Verse bastscheuren vormen een aanwijzing voor een aanstaande takbreuk. Bij solitaire bomen in landschap zoals in gras- of bouwland is veel minder intensief onderhoud nodig.

Beheer knotbomen
In de winter van het tweede jaar kun je het aantal topscheuten terugbrengen tot acht á 12 stuks. Dit heet het “stikken van de pruik”. Na drie tot vier jaar kun je de boom voor het eerst knotten.

Het knotten van wilg en populier dient iedere vier tot zes jaar te gebeuren. Een els knot je na iedere vijf tot zeven jaar en een es eens in de zeven tot tien jaar. Wanneer je te lang wacht met knotten, vergroot je de kans op watermerkziekte. Dit is een bacterie-infectie bij wilg en populier met als gevolg verwelking van één of meerdere zijtakken, verrotting van binnenuit en uiteindelijk totaal verval. Achterstallig onderhoud: kost veel tijd en moeite, dus stel knotten niet uit. Zaag de takken af op enkele centimeters van de aanhechting op de kruin. Dit geeft zeker uitlopers en minder kans op sterfte dan wanneer je direct op de kruin afzaagt. Bovendien geeft dit snel houvast voor vogels om hun nest te bouwen en blijft de knotboom langer gezond.

Het dikkere hout kun je gebruiken als stook- en gebruikshout. Met de dunne takken kun je een takkenhoop aanleggen voor amfibieën en kleine zoogdieren.

Het knotten van grienden gebeurt vaker dan bij 'gewone' knotbomen. Iedere drie jaar worden de als griend beheerde knotbomen afgezet. Zij kunnen aan de voet van knotbomen een verassende dekking en voedselbron voor reeën vormen voor dieren.

Eén van de redenen waardoor bomen blijven staan is dat de boom een overeenkomst vertegenwoordigd zoals het eigendom afbakent. Of de rechtspraak weerspiegelt. Als de boom precies op de perceelgrens is geplant en het niet duidelijk is van wie de boom is blijft deze staan.

Linden kunnen een zeer hoge leeftijd bereiken. Op kerkhoven staat vaak de taxus, als symbool van het eeuwig leven. Deze soort kan meer dan duizend jaar oud worden.

Dorpsboom, Rechtsboom
Een dorpsboom is een boom waarop allerlei (al dan niet officiële) berichten zijn aangeplakt. Als de boom ook rechtsboom wordt genoemd is onder de boom ook recht gesproken. Het gaat dan vaak om lindenbomen.

Grensboom, kavelboom, hoekboom
Een grensboom geeft de grens uit tussen bijvoorbeeld twee gemeenten of marken. Deze bomen staan ook vaak op eigendom- of perceelgrenzen. Binnen de Natuurschoonwet is de eigenaar van een landgoed verplicht om de grenzen en hoekpunten van percelen of kavels en hoekpunten met bomen te markeren.

Markerings- of bakenboom
Markerings- of bakenboom geeft een belangrijke plek in het landschap aan. Bijvoorbeeld geeft dijklinde aan op welke plaats een weg naar de dijk toeloopt. Belangrijk in het geval van een overstroming. Een boom kan ook de oversteekplaats van een veer over de rivier aangeven of een baken zijn voor de scheepvaart. Op kruispunten in de Noordoostpolder zijn solitaire bomen geplant om automobilisten te waarschuwen en ‘polderblindheid’ te voorkomen. In Groningen staan ze bij de bergplaatsen van balken en schotten die coupures in de dijk moeten dichten bij hoog water in een verder kaal landschap.

Tiendboom
Een tiendboom markeert de grens van een stuk land waarover een tiende van de opbrengst aan de pachtheer moest worden betaald. Veel gebruikte bomen bij de hierboven genoemde functies zijn de zomereik en de linde.

Kroezeboom
De Kroezeboom (kruisboom) bij Tubbergen was in de 17e eeuw de plaats waar katholieke kerkdiensten zijn gehouden. Het gaat hier om een eik van mogelijk meer dan 500 jaar oud. Het is niet uitgesloten dat het ooit een boom is geweest die de grens van een Marke aangeeft. Andere kroezenbomen markeren het hoogste punt van een dorps-es en zijn richtpunt bij het bepalen van de individuele kavels.

Etagelinde
In etages geknipte en geleide lindeboom. Deze hebben vaak in het hart van een dorp gestaan. Ze speelden een belangrijke rol bij dorpsfeesten en in religies.

Herdenkingsboom
Herdenkingsbomen zijn geplant ter herinnering aan persoonlijke of nationale gebeurtenissen. Bekend zijn de bomen die zijn geplant ter gelegenheid van de troonsbestijging van de koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Ook worden bomen geplant ter gelegenheid van de geboorte van prinsen of prinsessen. Vaak worden voor deze gelegenheid linden gebruikt: die symboliseren vruchtbaarheid en liefde. Aan de bomen worden niet zelden ook gebeurtenissen gekoppeld die veel ouder zijn dan de boom die nu (nog) op die plaats staat. Van de Lodewijkslinde in Vorden wordt beweerd dat die schaduw heeft geboden aan de zonnekoning Lodewijk de XIV.

Kapelboom
Een kapelboom staat of stond in Limburg boven een kleine wegkapel of boven een wegkruis. Vaak zijn het groepjes van drie bomen, die verwijzen naar de Heilige Drievuldigheid. Een veel gebruikte soort is de linde.

Klooster- of Apostellinde
De klooster- of apostellinde in Ter Apel is eeuwenoud, hoe oud precies is niet bekend, gedacht wordt aan 5 á 6 eeuwen.

Lapjesboom
Een lapjesboom is een boom waarin men lapjes hangt om genezing van een ziekte of een aandoening (bijvoorbeeld koorts) te bereiken.

Spijkerboom
Een spijkerboom is een boom waarin men spijkers slaat om genezing van een kwaal te bewerkstellen. De spijker imiteert de huiduitslag die de zieke heeft, met het slaan van de spijker wil men die kwaal overbrengen op de boom. Ook bij kiespijn en liesbreuken schijnt het slaan van een spijker in zo’n boom verlichting te brengen.

Kindertjesboom
Een kindertjesboom is een boom die kinderen produceert. De boom moet daarvoor wel een holle stam hebben, waarin het kind door de trotse ouders aangetroffen kan worden.

Behalve bomen zijn er ook struiken die solitair staan. Je treft ze vaak aan bij sloten of op perceelsgrenzen. Als er ruimte voldoende is kun je de struiken volledig uit laten groeien. Zij vormen welkome bescherming en voedsel voor bloemen en insecten die op hun beurt weer leefomstandigheden voor andere dieren bieden.
Kun je ze niet volledig laten uitgroeien dan adviseren wij de snelle groeiende soorten eens in de vijf jaar terug te zetten en de langzame groeiers met een veelvoud daarvan. Zijn er vrij veel solitaire struiken in het veld dan kun je het werk gefaseerd in enkele jaren uitvoeren zodat er in het hele gebied struiken in verschillende stadia van ontwikkeling blijven. Je hebt dan bovendien een jaarlijkse aanleiding om gezellig met familie en of vrienden in de natuur bezig te zijn.

Knotbomen zijn al dan niet solitaire bomen die iedere paar jaar worden geknot. Vroeger gebeurde dit voor geriefhout. De gebruikte soort is vaak eenvoudig te vermeerderen en groeit snel. Bij het knotten wordt de boom van al de takken ontdaan, waarna de boom opnieuw uitloopt. Door het knotten krijgen ze een karakteristieke vorm van een korte stam met afhankelijk van moment van knotten daarop de scheuten. Veel geknotte boomsoorten zijn wilg, els en es. Maar ook eik, populier, haagbeuk en paardenkastanje komen voor. Wist je dat de wilg eeuwenlang de bron was voor aspirine?

Knotbomen zijn voornamelijk te vinden als solitaire boom of als rij langs sloot, weggetje, weiland of akker. De wortels van knotbomen verstevigen namelijk de oevers van sloten. Voor de natuur zijn knotbomen van grote waarde. Een bijzondere vormen van knotbomen vormen de grienden. Grienden leveren de twijgen voor het vlechten van manden en matten.

De soorten die mits op het juiste moment beheerd profiteren van solitaire bomen zijn:

  • Een rij solitaire bomen, struiken en knotbomen dient als houvast in het landschap voor dieren. Zo gebruiken vleermuizen en verschillende vlindersoorten (citroenvlinder, oranjetipje) een alleenstaande boom als oriëntatiebaken.
  • Een solitaire boom is een uitkijk- en broedplaats voor vogels zoals de holenduif, ekster en grauwe vliegenvanger
  • Oude solitaire bomen met name knotbomen zijn vaak hol en daardoor een broed- en schuilplaats voor:
    Vogels zoals uilen, torenvalk en wilde eend
    Marterachtigen zoals wezel, hermelijn, bunzing en steenmarter.
    Vleermuizen
  • Het is een voortplantingsplaats voor vele soorten insecten en mossen
  • Knotwilgen leveren van de bomen de grootse bijdrage in aantallen species aan de biodiversiteit.
  • Vleermuizen en verschillende vlindersoorten (citroenvlinder, oranjetipje) gebruiken een alleenstaande boom als oriëntatiebaken
Cookies instellen