Voorkom verkeersslachtoffers met wildspiegels

Het onderhouden van wildspiegels is leuk, inspirerend en belangrijk voor de verkeersveiligheid én het welzijn van dieren.

Om het effect te bevestigen ontwikkeld Kenniscentrum Reeën (KcR) met hulp van lokale initiatiefnemers een protocol van plaatsen en beheren. Een belangrijk onderdeel is het signaleren, registreren en delen van bevindingen. Voor het werkingsprincipe van wildspiegels is informatie delen met mens en dier belangrijk. De opgedane kennis delen we onder het speerpunt Voorkom aanrijdingen met Wildspiegels plaatsen en Dynamiek helpt.

Wildspiegels plaatsen heeft:
Effect op dieren

• Werking: Wildspiegels zijn reflectoren die het licht van koplampen weerkaatsen richting de berm. Het idee is dat dieren (zoals reeën) alert worden en niet oversteken als er een auto aankomt.
• Beheer: Uit onderzoek blijkt dat de wildaanrijdingen na verloop van tijd weer toe nemen. De populatie dieren groeit en het de perfecte opstelling vraagt omdoelgericht beheer.
• Plaatsing: Door de gevoeligheden voor mate van reflectie wildspiegels en hoogte koplampen te kennen kan het afnemen van het aantal wildaanrijdingen in verhouding tot de dichtheid van de betreffende soort verbeteren.

Effect op mensen (verkeersveiligheid)

• Werking: Door wildspiegels te plaatsen worden aanrijdingen met in het wild levende dieren (wild) voorkomen, wat de veiligheid voor automobilisten vergroot en ons leert omgaan met natuur.
• Beheer: Het plaatsen, onderhouden en zien van wildspiegels draagt bij aan de bewustwording van weggebruikers dat er wild kan oversteken. Zeker als het gecombineerd wordt met elektronische waarschuwingsborden en het zien van de te beschermen dieren.
• Plaatsing: Er is een grote variatie in ontwerpen en toepassingen van wildspiegels. Dat leidt tot gezonde twijfel over het effect. Dat stimuleerd mensen om het effect en de werking te monitoren. Het gevolg daarvan is dat we de wildspiegels en kennis beter beschikbaar stellen en toepassen.

Wie werken samen?

De wegbeheerder (Rijk, provincie, gemeente, natuurbeheerder) is verantwoordelijk voor de plaatsing en het onderhoud van wildspiegels. Initiatiefnemers kunnen een aanvraag indienen bij de wegbeheerder en samenwerken met belanghebbenden en/of vrijwilligers voor de uitvoering.

Waarom wildspiegels?

Verkeersveiligheid en natuur inclusief leven: Preventieve maatregelen zoals wildspiegels verhogen de verkeersveiligheid en beschermen in het wild levende dieren.

Deze maatregelen worden o.a. gevraagd vanuit de Omgevingswet:

• Artikel 1.6: Zorgplicht voor iedereen bij activiteiten die de natuur kunnen schaden.
• Artikel 1.7a: Verbod op activiteiten met aanzienlijke nadelige gevolgen voor beschermde soorten.
• Artikel 2.18: Provincies zijn verantwoordelijk voor soortenbescherming in Nederland.

Wegbeheerders, onder begeleiding van de provincie, overwegen daarom maatregelen voor de bescherming van in het wild levende dieren in hun leefomgeving.

Het risico op aanrijdingen met in het wild levende dieren is de aanleiding voor het toepassen van Faunatechniek zoals wildspiegels. Wildaanrijdingen worden daarom gemonitord voor wegbeheerders. Die laten de incidenten en dood gevonden dieren registreren en uitlezen. Het registreren gebeurt vooral door BOA's en faunabeheerders in het BOA- of FaunaRegistratieSysteem. Die registratie helpt hen bij het voorkomen van aanrijdingen met wild.

Hoe gaat het in zijn werk?

Initiatief:

Een burger, lokale organisatie of wegbeheerder kan een initiatief starten en partners zoeken voor het plaatsen van wildspiegels. Vanuit het initiatief ontstaat daarna een werkgroep/collectief die de taken, verantwoordelijkheden en risico’s in kaart brengt.

Coördinatie:

De werkgroep overlegd met de wegbeheerder over het plan en de mogelijkheden. Vanuit de mogelijkheden wordt daarna het nemen van preventieve maatregelen tegen aanrijdingen uitgewerkt. O.a. bestaat dat uit het bepalen van de condities zoals de locatie en behoefte aan wildspiegels en het organiseren van middelen en capaciteit.

Aanleg en onderhoud:

Na acceptatie van de uitwerking kan de plaatsing en het onderhoud worden uitgevoerd worden door de initiatiefnemers met de wegbeheerder.

Uitwerking

De uitwerking omvat:

1. Effect/doel: Reflectie, (licht)werking en effect op aantal wildaanrijdingen
2. Eisen: Technisch
3. Middelen: Installatie en plaatsing
4. Verantwoording: Monitoring uitvoering

Samenvatting

• Wildspiegels dragen bij aan beter faciliteren van wild, automobilisten en bermbeheerders.
• Het daadwerkelijk verminderen van aanrijdingen vraagt om delen van ervaringen rond voorkomen wildaanrijdingen zoals het optimaal plaatsen van wildspiegels.
• Om effectiever en efficiënter wildaanrijdingen te voorkomen is ondersteuning van lokale initiatiefnemers bij het maatwerk nodig.

Lees meer:
Lokaal initiatief preventieve maatregelen tegen wildaanrijdingen
Wildwaarschuwingssystemen en aanpassingen aan de verkeersstroom

Het plaatsen van wildspiegels vraagt maatwerk. Omdat te optimaliseren: KcR advies anno 2025:

Plaatsing

• Waarschuw de wegbeheerder en automobilist in het traject waar de wildaanrijdingen hoog zijn.
• Start en lokaal initiatief om wildspiegels te plaatsen
• Verdiepen in de bestaande ervaring bracht ons de volgende conclusies:
  • De positie, hoek en de reflectie in het type reflector zijn bepalend voor de optimale werking van de reflector.
  • De variatie in wildreflectoren, weggeometrie, voertuigverlichting en observatiegeometrie vraagt om maatwerk.
  • Sommige wildspiegels zijn effectief mits  op het traject afgestemd.
  • Licht wordt gemiddeld verzonden van een hoogte van 72 cm of lager.
  • Best te bereiken bovenkant dimlichtbundel op 35 mtr afstand van koplamp is 62,5 cm of lager.
• Bovenkant wildspiegel anno 2025 = 62,5 cm t.o.v. wegdek!!
• Hoe verder weg het licht reflecteert hoe meer effect reflector. Waar mogelijk over de weg laten reflecteren!
• Werk samen!

Beheer
Pleeg onderhoud aan de wildspiegels ongeveer een maand voor de jaarlijkse piek in wildaanrijdingen:

• Beoordeel het effect van de vegetatie op de lichtbundel
• Tref zonodig maatregelen tegen de vegetatie
• Vervang beschadigde of verdwenen exemplaren
• Maak reflectoren schoon

Om te printen:
Controlelijst wildspiegeltrajecten

Toelichting (gebaseerd op Dynamiek helpt):
Het grootlicht van de koplampen van de veel voorkomende voertuigen werkt prima met goede reflectoren. Maar we rijden ook vaak met dimlicht. In Nederland schijnt het gedimde licht voornamelijk in de reflectoren aan de rechterzijde van de weg. Aan de linkerkant van de weg schijnt het met een hoek naar beneden van tussen 0,5 en 3,5 cm op 1mtr afstand van de koplampen. Het meest komt voor 0,5cm/1mtr.

Belangrijk bij het voorkomen van wildaanrijdingen is de bovenkant dimlichtbundel op stopafstanden. De stopafstand Voor 60 km per uur is 35 mtr en voor 80 km 54 mtr. De bandbreedte voor de bovenkant reflector ligt tussen in ieder geval 62,5 cm en bij voorkeur 72,5 cm t.o.v. bovenkant wegdek. Het gevolg van de voorkeurshoogte is dat op 60 km. wegen reflector bijna altijd werken na goed onderhoud op de afstand waarbinnen een bestuurder een botsing onvermijdelijk is.

KcR helpt initiatiefnemers bij het Wildspiegels plaatsen en samen te werken met bermbeheerders, vrijwilligers en partners, zodat hun ervaringen gaan bijdragen aan slimme en onderbouwde keuzes.

Rol van lokale initiatiefnemer

• Sturen: Doel uitwerken, benodigdheden bepalen en het initiatief vormgeven
• Monitoren: Verzamelen van praktijkervaring door systematisch onderhoud en monitoren van wildaanrijdingen.
• Samenwerken: Samenwerking zoeken met faunabeheerders, wegbeheerder, verkeersdeskundigen en ecologen voor objectieve evaluatie.
• Analyseren: Vergelijken alternatieve maatregelen bij het adviseren van de wegbeheerder en lokale-overheid over effectieve oplossingen.
• Communiceren: Transparant communiceren en resultaten delen met weg(berm)beheerder bijv. gemeente en lokale belanghebbenden, helpt eventuele discussies feit-gedreven in plaats van mening-gedreven.
• Voorlichten: Voorlichting en het betrekken van direct belanghebbenden vergroot het draagvlak en de bewustwording.

Hoe een lokaal initiatief bijdraagt aan verminderen wildaanrijdingen?

Door als lokaal initiatief gestructureerd te werken, ervaringen te delen en samen te werken met experts, kun je het plaatsen van wildspiegels minder ‘mening-gedreven’ en meer ‘feit-gedreven’ maken. Dit helpt om tot betere keuzes te komen voor mens én dier.

Een lokaal initiatief draagt bij door:

1. Praktijkervaring verzamelen

• Monitoring: Houdt systematisch bij waar en wanneer wildspiegels worden onderhouden en of er aanrijdingen met wild plaatsvinden.
• Data delen: Verzamelt en deelt cijfers over het aantal aanrijdingen vóór en na het onderhoud van de spiegels.
• Observaties: Noteert ook andere waarnemingen, zoals gedrag van dieren bij de spiegels.

2. Transparante communicatie

• Open rapportage: Deelt de resultaten en ervaringen met de weg(berm)beheerder(s) en andere belanghebbenden.
• Dialoog: Organiseert ontmoetingen waarin de bevindingen worden besproken en ruimte wordt geboden voor vragen en meningen.

3. Samenwerking met experts

• Faunabeheerders, ecologen of verkeersdeskundigen: Helpt deskundigen bij het interpreteren van de resultaten en adviseren over verbeteringen.
• Wetenschappelijke aanpak: Werkt waar mogelijk samen met lokale onderzoeksinstellingen aan een objectieve evaluatie.

4. Bewustwording en educatie

• Voorlichting: Legt uit wat wildspiegels zijn, wat ze (mogelijk) doen, en waarom het onderhoud belangrijk is.
• Betrek de buurt: Laat belanghebbenden meedenken en meehelpen, zodat het draagvlak groeit.

5. Alternatieven onderzoeken

• Vergelijking: Kijkt ook naar andere maatregelen (zoals waarschuwingssystemen en wildrasters) en vergelijkt de effecten.
• Adviesrol: Bundelt de ervaringen en adviseerd de weg(berm)beheerder over wat wel en niet werkt.

Praktische aanbevelingen voor coördinator vrijwilligersgroep

Een lokaal initiatief kan snel meer gaan omvatten dan oorspronkelijk bedoelt dan is het volgende voor de coördinator van het initiatief van belang:

• Leg afspraken over rollen, verantwoordelijkheden en samenwerking bijvoorbeeld met de gemeente schriftelijk vast.
• Maak onderscheid tussen faciliteren en zelf aansturen van vrijwilligers en leg dit expliciet vast.
• Deel resultaten en ervaringen actief met alle betrokkenen om draagvlak en effectiviteit te vergroten.
• Stel duidelijke protocollen en veiligheidsinstructies op voor het werken langs de weg.
• Geef vrijwilligers vooraf een korte training en zorg voor begeleiding door een coördinator.
• Sluit een passende vrijwilligersverzekering af en controleer de dekking voor alle activiteiten.
• Registreer incidenten en evalueer na afloop om het protocol te verbeteren.
• Werk AVG-proof: verzamel alleen noodzakelijke gegevens en vraag toestemming voor gebruik.

Tips voor het faciliteren van wildspiegelsplaatsen

Als je met een lokaal initiatief wildspiegels gaat plaatsen, zijn er een aantal punten waar je op moet letten:

1. Afstemmen met beheerders fauna en weg(berm)

• Toestemming: Wildspiegels zijn vaak eigendom geworden van en staan op gronden van een overheid zoals gemeente of provincie. Overleg altijd eerst met de betreffende wegbeheerder over jullie plannen.
• Samenwerking: Soms zijn er al onderhoudsovereenkomsten of -contracten. Misschien kun je aansluiten bij die bestaande initiatieven.

2. Veiligheid

• Sturing: Training/Vrijwilligersprotocol/Veiligheidsinstructie helpen om risico’s te beperken en het vertrouwen van de gemeente en deelnemers te vergroten.
• Veilig werken: Zorg dat vrijwilligers veilig langs de weg kunnen werken (denk aan hesjes, verkeersborden en eventueel begeleiding).
• Verkeersmaatregelen: Overleg met de wegbeheerder of tijdelijke verkeersmaatregelen nodig zijn.

3. Inventarisatie

• Locaties in kaart brengen: Maak een overzicht van waar de wildspiegels staan en de staat van onderhoud.
• Status bijhouden: Noteer welke spiegels ontbreken, beschadigd of vuil zijn.

4. Onderhoudsplan

• Frequentie: Bepaal wanneer het spiegelonderhoud moet het meest effecties is en er dus gecontroleerd en schoongemaakt moet worden. (zie piek in aanrijdingen!)
• Materialen: Zorg voor een reserve aan spiegels voor vervangen en de juiste schoonmaakmiddelen.

5. Communicatie

• Met vrijwilligers: Start tijdig de communicatie en maak duidelijke afspraken over wie wat doet en wanneer. Benoem de risico’s en aansprakelijkheid.
• Met buurtbewoners: Informeer de omgeving over het initiatief, bijvoorbeeld via een lokale krant of social media.

6. Financiering

• Kosten: Zorg voor financiering dan wel aanvoer voor aanleg en onderhoud, Bijvoorbeeld: materialen, hesjes, eventueel vrijwilligers verzekering.
• Subsidies; Informeer bij de wegbeheerder of er subsidies, fondsen of verzekeringen zijn voor lokale verkeersveiligheidsinitiatieven.

7. Resultaten delen

• Rapportage: Houd bij wat er gedaan is en deel de resultaten met de belanghebbenden.
• Succesverhalen: Deel positieve effecten, bijvoorbeeld minder aanrijdingen met wild.

Resultaten delen

Om risico’s te beperken en het vertrouwen van de deelnemers waaronder weg(berm)beheerder te vergroten delen we kennis en resultaten. Aanleiding, maatregel en resultaat zijn daarin essentieel. Zonder nut en noodzaak zijn er namelijk onvoldoende middelen beschikbaar.

In het geval van wildspiegels gaat het dan om het afhandelen van wildaanrijdingen en het plaatsen van wildspiegels.

De essentiële elementen zijn:

• Afhandelen van wildaanrijdingen en valwild
• Plaatsen van wildspiegels
• Rapportage en documentatie plaatsen wildspiegels (lokaal initiatief)

Op basis van de gevonden informatie zijn er naast het voorliggende document een aantal essentiële elementen die je in een rapportage over wildaanrijdingen en het gebruik van wildspiegels moet opnemen om nut, noodzaak en effectiviteit goed te onderbouwen:

✅ 1. Aanleiding (Probleemstelling)

• Huidige situatie en trends: aantal en lokatie wildaanrijdingen per jaar, hotspots en pieken.
• Risicofactoren: seizoensinvloeden (uit één vallen sprongen, zetten reekalveren, paartijd, klok verzetten), verkeersintensiteit, landschapsonderhoud en oogsten,  landschapsstructuur (bosranden, landbouwgronden), snelheid.
• Doelstelling: waarom wordt de maatregel overwogen? (bijv. kostenreductie, verkeersveiligheid, dierenwelzijn).

✅ 2. Maatregel (Beschrijving en Implementatie)

• Type maatregel: wildspiegels (reflectoren), dynamische verkeer-/wildwaarschuwingssystemen, rasters, ecoducten.
• Technische details:
  • Plaatsing (type reflector, reflectiehoek, reflectorhoogte, afstand).
  • Onderhoud (controleren op vegetatie, scheefstand, ontbreken,vuil).
• Beoogd werkingsprincipe: Bijvoorbeeld: reflectie van koplamplicht om dieren te waarschuwen. Let op: Het effect van beschermen is groei populatie. Onervaren dieren moeten het risico en het signaal van wildspiegel nog leren kennen.

✅ 3. Resultaat (Monitoring en Effectiviteit)

• Effectmeting:
  • Voor- en na-analyse van aanrijdingscijfers op trajecten met en zonder wildspiegels.
  • Eventueel gebruik van controlegroepen of referentieroutes.
• Succesfactoren:
  • Correcte plaatsing en onderhoud.
  • Lage begroeiing in bermen.
  • Combinatie met andere maatregelen (bijv. snelheidsverlaging, rasters)[6][7].
• Beperkingen:
  • Geen hard bewijs voor structurele effectiviteit van wildspiegels alleen.
  • Risico op gewenning bij dieren.
  • Alternatieven zoals wildrasters en dynamische waarschuwingssystemen zijn effectiever, maar duurder[5].

✅ 4. Kosten en Baten

• Kosten: aanschaf, plaatsing, onderhoud.
• Baten: reductie in aanrijdingen, minder schadeclaims, minder dierenleed.

✅ 5. Rapportagestructuur

Een goed rapport bevat minimaal:

• Inleiding: aanleiding, doel, scope.
• Analyse: data over aanrijdingen, risicogebieden.
• Beschrijving maatregel: technische details, locatiekeuze.
• Resultaten: effectmetingen, evaluatie.
• Conclusie en aanbevelingen: nut, noodzaak, alternatieven.

Een lokaal initiatief start vaak vrijwillig. Werk van vrijwilligers is waardevol, maar brengt ook bepaalde risico’s met zich mee. Hier zijn de belangrijkste aandachtspunten:

• Betrokkenheid: duidelijke communicatie, waardering en een goede planning bevorderen langdurige inzet van vrijwilligers.
• Veiligheidsrisico’s: werken langs de weg brengt gevaar met zich mee; goede instructies, zichtbaarheid en verkeersmaatregelen zijn essentieel.
• Training: Onvoldoende training kan leiden tot verkeerd onderhoud; instructie vooraf is noodzakelijk.
• Aansprakelijkheid: bij alleen faciliteren ligt de verantwoordelijkheid bij de vrijwilligersgroep, mits de rolverdeling duidelijk is vastgelegd. de organisatie is direct aansprakelijk als zij vrijwilligers zelf aanstuurt!
• Verzekering: een collectieve vrijwilligersverzekering (via gemeente of zelf afsluiten) dekt aansprakelijkheid en ongevallen.
• Privacy: persoonsgegevens van vrijwilligers moeten veilig worden opgeslagen en alleen met toestemming gedeeld.

⚠️ 1. Veiligheidsrisico’s

• Langs de weg werken: Vrijwilligers kunnen zich in gevaarlijke situaties raken, zeker bij drukke wegen of slecht zicht.
  • Oplossing: Zorg voor reflecterende hesjes, duidelijke instructies en eventueel verkeersmaatregelen.
• Ongevallen: Zonder goede voorbereiding kunnen er ongelukken gebeuren.
  • Oplossing: Geef een korte veiligheidsinstructie vooraf en zorg voor EHBO-middelen.

📋 2. Aansprakelijkheid en verzekering

• Wie is verantwoordelijk bij schade of letsel?
  • De weg(berm)beheerder
  • Oplossing: Informeer bij de weg(berm)beheerder of jullie initiatief onder een collectieve vrijwilligersverzekering kan vallen. Zo niet, overweeg een aparte verzekering.

🧠 3. Onvoldoende kennis en ondersteuning

• Materiële schade: Hoe voorkom je schade aan hulpmiddelen, vervoermiddel of wildspiegels.
  • Oplossing: Maak duidelijke afspraken over wie wat mag doen en hoe.

• Verkeerde aanpak: Onjuist beheer en onderhoud geeft ongewenste resultaten en kan de werking van wildspiegels verminderen.
  • Oplossing: Geef een korte instructie of handleiding over hoe de spiegels geplaats, schoongemaakt of vervangen moeten worden.

🤝 4. Betrokkenheid en betrouwbaarheid

• Vrijwilligers haken af: Niet iedereen blijft langdurig betrokken.
  • Oplossing: Zorg voor een positieve sfeer, waardering en duidelijke communicatie.
• Onregelmatige inzet: Kan leiden tot inconsistent onderhoud.
  • Oplossing: Werk met een planning en vaste contactpersonen.

🔐 5. Privacy en communicatie

• Persoonsgegevens: Bij het verzamelen van contactgegevens moet je rekening houden met privacyregels.
  • Oplossing: Gebruik een veilige manier om gegevens op te slaan en deel ze niet zonder toestemming.

Bewustzijn aansprakelijkheid

Er is een belangrijk verschil in wettelijke aansprakelijkheid tussen het zelf organiseren van vrijwilligers of het faciliteren van een lokaal initiatief van vrijwilligers:

1. Zelf organiseren

• Directe verantwoordelijkheid: Als jouw organisatie zelf de vrijwilligers aanstuurt, taken verdeelt en instructies geeft, ben je als organisatie direct Aansprakelijk voor schade die ontstaat tijdens het vrijwilligerswerk.
• Zorgplicht: Je hebt een wettelijke zorgplicht voor een veilige werkomgeving en goede begeleiding van de vrijwilligers.
• Verzekering: Je bent verplicht om te zorgen voor een passende verzekering.

2. Faciliteren van een vrijwilligersgroep

• Indirecte verantwoordelijkheid: Als je alleen faciliteert (bijvoorbeeld door ruimte, materialen of informatie te bieden), maar de vrijwilligersgroep is zelfstandig en organiseert zichzelf, dan ligt de aansprakelijkheid in principe bij de vrijwilligersgroep zelf. Let op: De grens is soms vaag. Als je als organisatie toch (deels) aanstuurt, instructies geeft of coördineert, kun je alsnog (deels) aansprakelijk zijn.
• Advies: Leg duidelijk vast wat je rol is en communiceer dit naar alle betrokkenen.

Samenvatting:
Zelf organiseren = meer (wettelijke) verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid.
Alleen faciliteren = minder directe aansprakelijkheid, maar let op de praktijk en leg afspraken goed vast.